Η τέχνη της αντιστροφής των εννοιών

Είναι γνωστό εξάλλου ότι ο Χίτλερ όπως και ο Μουσολίνι πήραν την εξουσία περνώντας από τον δρόμο των ανακτόρων και των προεδρικών μεγάρων, με τρόπο όμως ολότελα διαφορετικό από εκείνο που χρησιμοποίησαν –ως προς τα ανάκτορα– οι μπολσεβίκοι

Ο Χίτλερ όπως και ο Μουσολίνι πήραν την εξουσία προσκεκλημένοι από την αστική εξουσία. Οι κομμουνιστές πήραν τη λαϊκή εξουσία με ολότελα διαφορετικό τρόπο

Περίπου είκοσι χρόνια μετά τη διακήρυξη περί του «τέλους της Ιστορίας» η τελευταία εξακολουθεί να γνωρίζει ημέρες δόξας, ειδικά όταν πρόκειται για την (παρ)ερμηνευτική προσέγγιση των όσων συνέβησαν στον σύντομο και αγχωτικό εικοστό αιώνα. Σε αυτή την επάνοδο της Ιστορίας ως νομιμοποιητικού αφηγήματος της καπιταλιστικής παλινόρθωσης τιμητική θέση μόνιμα κατηγορούμενου έχουν όλα τα γεγονότα που συνδέονται με την αμφισβήτηση ενός συστήματος που από τη δεκαετία του 1990 προβάλλεται ως αναγκαστικός μονόδρομος προς την όποια Σωτηρία: της Οκτωβριανής Επανάστασης κυρίως και προπαντός.

Σε ένα από τα «κλασικά» έργα της περιόδου της εορταστικής φάσης της καπιταλιστικής παλινόρθωσης, στο βιβλίο του Μαρκ Μαζάουερ, «Σκοτεινή Ηπειρος» (1998), στη σελίδα 52 της ελληνικής έκδοσης, ο διάσημος συγγραφέας ισχυρίζεται πως «Ο ναζισμός ήρθε στην εξουσία με μαζική εκλογική υποστήριξη, ο κομμουνισμός με πραξικόπημα».

Θα μπορούσαμε βάσιμα να έχουμε πραγματολογικές αντιρρήσεις για την αξιοπιστία της παραπάνω επιστημονικοφανούς διαπίστωσης. Είναι γνωστό ότι το ναζιστικό κόμμα έχασε ακόμα και τις εκλογές που το ίδιο οργάνωσε, εκείνες μετά την πυρπόληση του Ράιχσταγκ που αποδόθηκε προβοκατόρικα στους κομμουνιστές και έδωσε το έναυσμα για διωγμούς ενάντια σε όποιον αμφέβαλε για τη ναζιστική ευτυχία της Γερμανίας.

Η ολοκλήρωση των απόλυτων εξουσιών που άρχισαν να συγκεντρώνονται στο πρόσωπο του Χίτλερ και το κόμμα του μετά την ανάθεση σε αυτόν του σχηματισμού κυβέρνησης από τον Χίντεμπουργκ με τη σύμφωνη γνώμη των οικονομικών και πολιτικών ελίτ της Γερμανίας, συντελέστηκε με ψήφο του γερμανικού Κοινοβουλίου όπου αθροίστηκαν ψήφοι «κεντρώων», «κεντριστών» και «χριστιανών» για να εξασφαλίσει το ναζιστικό κόμμα την επιθυμητή πλειοψηφία.

Θυμίζουμε την κοινοβουλευτική ψήφο –Λαϊκών και Φιλελευθέρων– που «νομιμοποίησε» τον ημέτερο, διορισμένο από τον βασιλέα, Ιωάννη Μεταξά στις δικτατορικές εξουσίες ή την ψήφο της γαλλικής Εθνοσυνέλευσης –πλην κομμουνιστών– που αντίστοιχα «νομιμοποίησε» τον στρατάρχη Πετέν και το ναζιστικό καθεστώς του Βισί. Μάλλον αυτή τη «νομιμότητα» υπαινίσσεται ο Μαζάουερ, την τέχνη δηλαδή του αστικού πολιτικού συστήματος να υποκαθιστά την «εκπροσώπηση» με τον ναζιστικό «ολοκληρωτισμό» με άψογη νομιμοφάνεια μεν, εφιαλτική ωμότητα δε.

Είναι γνωστό εξάλλου ότι ο Χίτλερ όπως και ο Μουσολίνι πήραν την εξουσία περνώντας από τον δρόμο των ανακτόρων και των προεδρικών μεγάρων, με τρόπο όμως ολότελα διαφορετικό από εκείνο που χρησιμοποίησαν –ως προς τα ανάκτορα– οι μπολσεβίκοι. Οι φασίστες και οι ναζί υπήρξαν επίσημοι προσκεκλημένοι της αστικής εξουσίας, μπήκαν από την πλέον επίσημη θύρα της, όταν αναρριχήθηκαν στην κορυφή της.

Με τους κομμουνιστές ό,τι κι αν λέει ο Μαζάουερ, τα πράγματα δεν ήταν ακριβώς ίδια. Και αυτοί από ανάκτορα –και μάλιστα χειμερινά– πέρασαν στον δρόμο για τη λαϊκή εξουσία με ολότελα όμως διαφορετικό τρόπο. Ο Μαζάουερ όμως και οι ιστοριογράφοι απολογητές του καπιταλισμού και της δημοκρατίας του είναι φυσικό να θεωρούν τους κομμουνιστές «μάστιγα της ανθρωπότητας». Οι ναζί, βλέπετε, θεωρούνται «θεσμικοί», οι άλλοι απλά «κατσαπλιάδες» – για να θυμηθούμε την καθ’ ημάς ορολογία του αντικομμουνισμού και της εθνικοφροσύνης.

Με τι υλικά όμως χτίστηκε η νέα εργατική-λαϊκή εξουσία τις ημέρες της Οκτωβριανής Επανάστασης; Τι ήταν αυτή η εξουσία των Σοβιέτ που αποτέλεσε το βασικό πολιτικό χαρακτηριστικό στην ανατροπή του αστικού συστήματος;

Υπήρξε μια ριζική αντίθεση της επαναστατικής εξουσίας με την αντίστοιχη αστική που είχε φέρει στο προσκήνιο η Γαλλική Επανάσταση εκατόν είκοσι χρόνια νωρίτερα. Οι αστοί προσάρμοσαν τον θεσμό των «κολεγίων» που τους είχε κληροδοτήσει το παλαιό μοναρχικό καθεστώς σε νέο τύπο εξουσίας. Επρόκειτο για τη σύναξη των προυχόντων της «Τρίτης Κατάστασης» (Tiers Etat) όπου οι αστοί αναλάμβαναν να εκπροσωπήσουν και τα συμφέροντα των εργαζομένων, των κατώτερων τάξεων.

Με το σύστημα αυτό οι πολλοί, οι εργαζόμενοι, είχαν απλά και μόνο το δικαίωμα να επιλέγουν ανάμεσα στους αστούς τους κυβερνήτες που επιθυμούσαν να έχουν. Με τον τρόπο αυτό η αστική εξουσία αυτοορίστηκε ως «αντιπροσωπευτική», ενώ στην πραγματικότητα επέβαλε ισχυρούς φραγμούς προς την εξουσία σε οτιδήποτε βρισκόταν κάτω από τους αστούς στην κοινωνική κλίμακα.

Η Οκτωβριανή Επανάσταση απάντησε σε αυτό το σύστημα με τον θεσμό των Σοβιέτ. Τα Σοβιέτ ήταν οι συνελεύσεις μέσα από τις οποίες οι εργάτες των εργοστασίων, οι κάτοικοι των φτωχών συνοικιών στις πόλεις, οι στρατιώτες στο μέτωπο και λιγότερο οι αγρότες έλυναν τα προβλήματα που δημιουργούσε η κατάρρευση του τσαρικού ή του αστικού κράτους της «προσωρινής κυβέρνησης».

Μέσα από τις συνελεύσεις αυτές και τις εκλεγμένες επιτροπές μάθαιναν, εκτός από το να εξασφαλίζουν τα απαραίτητα για την επιβίωσή τους, να οργανώνουν τον κόσμο τους, να ορίζουν τις τύχες τους, να κάνουν πολιτική με επίκεντρο τα δικά τους προβλήματα και όχι εκείνα των δυναστών και σφαγέων τους. Μάθαιναν να χτίζουν το δικό τους κράτος.

Αργότερα, όταν τα Σοβιέτ αρθρώθηκαν πυραμιδωτά διευρύνοντας τον κύκλο της εξουσίας τους μέχρι που να περιλάβουν και την κορυφή της, όταν όλη η εξουσία πέρασε στα Σοβιέτ, έχασαν το δικαίωμα της εκλογής σε αυτά όσοι ζούσαν εκμεταλλευόμενοι τον μόχθο των εργαζόμενων συνανθρώπων τους και όσοι ζούσαν με εισοδήματα που δεν προέρχονταν από την εργασία τους. Αυτό οι αστοί το ονόμασαν «πραξικόπημα» – οι απολογητές ιστορικοί τους επίσης. Αυτό όμως ήταν απλά μια Επανάσταση.

Γιώργος Μαργαρίτης

* Καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας στο ΑΠΘ

efsyn.gr