Πεσσόα: Για μια φυσική κοινωνία

Ένα απόσπασμα από το βιβλίο Ο Αναρχικός Τραπεζίτης του αγαπημένου μας ποιητή και συγγραφέα

«ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ΚΑΚΟ, ΤΟ ΜΟΝΑΔΙΚΟ ΚΑΚΟ, ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ και τα “επινοήματα” που έρχονται να επικαλύψουν τις φυσικές αλήθειες -όλα, από την οικογένεια μέχρι το χρήμα, από τη θρησκεία μέχρι το κράτος. Γεννιόμαστε άντρες ή γυναίκες -εννοώ ότι γεννιόμαστε για να γίνουμε, όταν ενηλικιωθούμε, άντρες ή γυναίκες. Σύμφωνα με τη φυσική δικαιοσύνη, δε γεννιόμαστε ούτε για να γίνουμε σύζυγοι ούτε για να γίνουμε πλούσιοι ή φτωχοί, όπως δε γεννιόμαστε για να γίνουμε καθολικοί ή προτεστάντες, άγγλοι ή πορτογάλοι. Για όλα φταίνε τα κοινωνικά επινοήματα». »

ΓΙΑΤΙ ΑΡΑΓΕ ΑΥΤΑ ΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΕΠΙΝΟΗΜΑΤΑ ΕΙΝΑΙ ΚΑΚΑ; Γιατί είναι επινοήματα, γιατί δεν είναι φυσικές αλήθειες. Το χρήμα είναι εξίσου κακό όσο και το κράτος, η ύπαρξη της οικογένειας όσο και οι θρησκείες. Αν στη θέση των επινοημάτων αυτών υπήρχαν άλλα, θα ήταν εξίσου κακά, γιατί θα ήταν επίσης επινοήματα, γιατί θα επικάλυπταν και θα εμπόδιζαν τις φυσικές αλήθειες. Κάθε σύστημα -εκτός από την καθαρή αναρχία, που πρεσβεύει την κατάργηση όλων των επινοημάτων από αυτά στο σύνολό του -είναι επίσης επινόημα». »ΤΟ ΝΑ ΑΝΑΛΩΝΟΥΜΕ ΟΛΗ ΜΑΣ ΤΗΝ ΕΦΥΪΑ, για να εγκαθιδρύσουμε ή να συμβάλουμε στην εγκαθίδρυση ενός κοινωνικού επινοήματος αντί κάποιου άλλου είναι παραλογισμός αν όχι έγκλημα, γιατί σημαίνει την πρόκληση μιας κοινωνικής αναταραχής, με συνειδητό στόχο να μην αλλάξει τίποτα. Αν θεωρούμε ότι τα κοινωνικά επινοήματα είναι άδικα γιατί φιμώνουν και καταπιέζουν ό,τι είναι φυσικό στον άνθρωπο, γιατί να προσπαθούμε να τα αντικαταστήσουμε με άλλα, αντί να προσπαθούμε να τα καταστρέψουμε όλα;». »

ΜΟΥ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΑΡΚΕΤΑ ΛΟΓΙΚΟ. Αλλά ας υποθέσουμε ότι δεν είναι έτσι. Ας υποθέσουμε ότι μας αντιτείνουν ότι όλα αυτά είναι πολύ ορθά, αλλά το αναρχικό σύστημα δεν είναι εφικτό στην πράξη. Ας εξετάσουμε λοιπόν αυτήν την πλευρά του προβλήματος». »

ΓΙΑΤΙ ΑΡΑΓΕ ΤΟ ΑΝΑΡΧΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΝΑ ΜΗΝ ΕΙΝΑΙ ΕΦΙΚΤΟ; Ως προοδευτικοί άνθρωποι, ξεκινάμε από την αρχή ότι μόνο το ισχύον σύστημα είναι άδικο, αλλά και ότι θα ωφεληθούμε αν το αντικαταστήσουμε με κάποιο άλλο πιο δίκαιο, γιατί δικαιοσύνη υπάρχει. Αν δε σκεφτόμαστε έτσι, δεν είμαστε προοδευτικοί, αλλά αστοί». »

ΑΠΟ ΠΟΥ ΠΡΟΚΥΠΤΕΙ ΟΜΩΣ ΑΥΤΟ ΤΟ ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ; Από το φυσικό και το αληθινό, σε αντίθεση με τα κοινωνικά επινοήματα και τα ψεύδη των συμβάσεων. Αληθινό όμως είναι αυτό που είναι εξολοκλήρου αληθινό και όχι κατά το ήμισυ ή κατά το ένα τέταρτο ή κατά το ένα όγδοο. Καλώς. Λοιπόν, ένα από τα δύο συμβαίνει: ή το φυσικό είναι κοινωνικά εφικτό ή δεν είναι. Με άλλα λόγια, ή η κοινωνία μπορεί να είναι φυσική ή αλλιώς είναι κατ’ ουσίαν επινόημα και δεν μπορεί να είναι φυσική κατ’ ουδένα τρόπο». »

ΑΝ Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΦΥΣΙΚΗ, τότε είναι δυνατό να υπάρξει η αναρχική ή ελεύθερη κοινωνία, και πρέπει να υπάρξει, γιατί αυτή είναι η απόλυτα φυσική κοινωνία. Αν η κοινωνία δε μπορεί να είναι φυσική, αν (για οιονδήποτε λόγο) πρέπει οπωσδήποτε να είναι επινόημα, ας επιλέξουμε το μη χείρον βέλτιστον: ας την κάνουμε, στο πλαίσιο αυτού του αναπόφευκτου επινοήματος, όσο το δυνατόν πιο φυσική, και ως εκ τούτου πιο δίκαιη. Ποιο είναι το πιο φυσικό επινόημα; Κανένα επινόημα δεν είναι φυσικό αυτό καθ’ εαυτό, επειδή ακριβώς είναι επινόημα». »

ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΜΑΣ, το πιο φυσικό θα είναι αυτό που φαίνεται ως πιο φυσικό ή που το νιώθουμε ως πιο φυσικό. Ποιο είναι αυτό που φαίνεται ως πιο φυσικό ή που το νιώθουμε ως πιο φυσικό; Είναι αυτό που έχουμε συνηθίσει. (Αντιλαμβάνεστε ότι φυσικό είναι αυτό που εξαρτάται από το ένστικτο. Και αυτό που, αν και δεν εξαρτάται από το ένστικτο, έχει όλα του τα χαρακτηριστικά είναι η συνήθεια. Το κάπνισμα δεν είναι φυσικό, δε μας επιβάλλεται από το ένστικτο, αλλά αν το συνηθίσουμε, μας φαίνεται φυσικό, το νιώθουμε σαν κάτι αναγκαίο που μας επιβάλλεται από το ένστικτο)». »

ΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΕΠΙΝΟΗΜΑ ΣΤΟ ΟΠΟΙΟ ΕΙΜΑΣΤΕ ΣΥΝΗΘΙΣΜΕΝΟΙ; Το ισχύον σύστημα, το αστικό σύστημα. Συνεπώς, αν ακολουθήσουμε τη συλλογιστική αυτή, ή πιστεύουμε ότι είναι εφικτή η φυσική κοινωνία και είμαστε υπέρμαχοι της αναρχίας ή δεν τη θεωρούμε εφικτή και είμαστε υπέρμαχοι του αστικού συστήματος… Δεν υπάρχει ενδιάμεση λύση. Έγινα αντιληπτός;». «Ναι. Τα επιχειρήματά σας είναι πειστικότατα».

«ΝΑΙ, ΑΛΛΑ ΔΕΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΑ ΑΚΟΜΗ… Απομένει να αντικρούσουμε μία ακόμη ένσταση της ίδιας φύσης… Μπορεί κανείς να δεχτεί ότι το αναρχικό σύστημα είναι εφικτό, αλλά να αμφιβάλλει κάτα πόσον είναι εφικτό διά μιας -δηλαδή ότι μπορούμε να περάσουμε από την αστική κοινωνία στην ελεύθερη κοινωνία, χωρίς να υπάρξουν ένα ή περισσότερα μεταβατικά στάδια ή καθεστώτα. Αυτός που προβάλλει μια τέτοια ένσταση δέχεται ως θετική και εφικτή την αναρχική κοινωνία, αλλά είναι της γνώμης ότι θα πρέπει να υπάρξει ένα κάποιο μεταβατικό στάδιο μεταξύ της αστικής και της αναρχικής κοινωνίας». »

ΜΕΧΡΙ ΕΔΩ ΟΛΑ ΚΑΛΑ. Ας υποθέσουμε ότι τα πράγματα έχουν έτσι. Ποιο είναι αυτό το μεταβατικό στάδιο; Στόχος μας είναι η αναρχική ή ελεύθερη κοινωνία. Κατά συνέπεια, το στάδιο αυτό δε μπορεί να είναι άλλο από ένα στάδιο προετοιμασίας της ανθρωπότητας, για να δεχτεί αυτήν την ελεύθερη κοινωνία. Η προετοιμασία αυτή μπορεί να είναι υλική ή απλώς πνευματική». »

ΔΗΛΑΔΗ, Ή ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΓΙΑ ΜΙΑ ΣΕΙΡΑ ΥΛΙΚΩΝ ή κοινωνικών πραγματοποιήσεων που θα επιτρέψουν στην ανθρωπότητα να προσαρμοστεί στην ελεύθερη κοινωνία ή για μια απλή προπαγάνδα που θα εντείνεται προοδευτικά, ασκώντας όλο και μεγαλύτερη επιρροή, με στόχο να προετοιμάσει πνευματικά την ανθρωπότητα, ώστε να ευχηθεί ή να αποδεχτεί την κοινωνία αυτή».

Απόσπασμα από το βιβλίο του Φερνάντο Πεσσόα, Ο Αναρχικός Τραπεζίτης, εκδ. Εξάντας, μετάφραση Μαρία Παπαδήμα

O Φερνάντο Πεσσόα, πορτογάλος ποιητής και συγγραφέας, γεννήθηκε στη Λισαβώνα το 1888. Το μεγαλύτερο μέρος του έργου του παρέμεινε αδημοσίευτο μέχρι το θάνατό του το 1935. Τα άπαντά του εκδόθηκαν σε οχτώ τόμους, υπογεγραμμένα από 27 διαφορετικές προσωπικότητες -όλοι alter ego του Πεσσόα, που προτιμούσε να χρησιμοποιεί άλλα ονόματα εκτός από το δικό του. Στα ελληνικά κυκλοφορούν μερικά από τα πιο γνωστά βιβλία του όπως Ο Αναρχικός Τραπεζίτης (εκδ. Εξάντας), Εγώ και οι άλλοι (εκδ. Printa), Το βιβλίο της Ανησυχίας (εκδ. Αλεξάνδρεια).

Μπορείτε να βρείτε τον πλήρη κατάλογο με τα βιβλία του στα ελληνικά εδώ.

Πηγή: www.doctv.gr