«Ένας SS πρέπει να είναι απαλλαγμένος από αισθήματα που είναι ανάξια των SS»

(Δεν είναι το ίδιο πρόσωπο με τον στενό συνεργάτη του Χίτλερ Ρούντολφ Ες (Hess) που συνελήφθη το 1941 στη Σκωτία, δικάστηκε στη Νυρεμβέργη και αυτοκτόνησε το 1987 σε φυλακή του Βερολίνου).

Το 1995 κυκλοφόρησε και στα ελληνικά η αυτοβιογραφία του «χασάπη» Ρούντολφ Ες (Ρούντολφ Ες, η ζωή και η δράση του, στο Νταχάου, στο Ζαξενχάουζεν, στο Άουσβιτς, εκδ. Νεφέλη). Μεταφέρουμε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από τον πρόλογο του Λευτέρη Μαυροειδή, που έκανε και τη μετάφραση του βιβλίου.

***

Ο δρόμος της ζωής του Ρούντολφ Ες, σε ό,τι αφορά την πολιτική και κοινωνική του πλευρά, δεν θα ’λεγε κανείς ότι είναι ανεξήγητος ή αναπάντεχος, από τη στιγμή που τα πατριωτικά αισθήματα ενός παιδιού μετατρέπονται σε εθνικιστικά και στη συνέχεια υφίστανται ρατσιστικές και φασιστικές μεταλλάξεις. Ειδικότερα αν λάβουμε υπ’ όψη ότι αυτά συμβαίνουν στην ηττημένη Γερμανία του μεσοπολέμου, σπαρασσόμενη από την οξύτατη οικονομική, κοινωνική και πολιτική κρίση, μια Γερμανία κληρονόμο των ιδεών του πρωσικού μιλιταρισμού και διψασμένη για ρεβάνς. Αλλά ο τυφλός εθνικισμός δεν υπήρξε μόνο στη Γερμανία το λίκνο του φασισμού. Η Ιστορία έχει δώσει αρκετά τραγικά παραδείγματα εθνικισμών που αποτέλεσαν τη μαγιά για την ανάπτυξη φασιστικών κινημάτων και εθνικών τραγωδιών.

Υπάρχει, ωστόσο, η ψυχολογική πλευρά του θέματος. Ένας άνθρωπος που η βιογραφία του δείχνει σαφέστατα ότι δεν ήταν γεννημένος εγκληματίας, διαπαιδαγωγημένος από το σπίτι του στο σύστημα των ηθικών αξιών μιας αστικής οικογένειας, εξελίσσεται σιγά σιγά, χωρίς ο ίδιος να το έχει θέσει ως σκοπό ζωής και χωρίς ίσως και να καταλάβει πώς, σε έναν από τους πιο στυγερούς εγκληματίες πολέμου που γνώρισε η ιστορία της ανθρωπότητας. Είναι ένα από τα «μεγάλα επιτεύγματα» του φασισμού: Η μετατροπή απλών ανθρώπων σε εγκληματίες. Το θέμα αυτό αναλύει ο Πολωνός ψυχολόγος, ψυχίατρος και κοινωνιολόγος Στανισλάβ Μπατάβια με μια θαυμάσια εισαγωγή στην έκδοση τον Δελτίου της Ανωτάτης Πολωνικής Επιτροπής Έρευνας των χιτλερικών εγκλημάτων, όπου δημοσιεύεται η Αυτοβιογραφία του Ρούντολφ Ες (και από την οποία έγινε και η μετάφραση του κειμένου αυτού).

Ο καθηγητής Μπατάβια είχε διεξαγάγει στα 1947 μια διεξοδική ψυχιατρική και ψυχολογική εξέταση του Ρούντολφ Ες, προκειμένου να αναλύσει τα ψυχικά σύνδρομα των χιτλερικών εγκληματιών πολέμου, το ψυχογράφημά τους, τους δρόμους από τους οποίους πέρασαν για να φτάσουν στην κορυφή της εγκληματικότητας. Είχε μαζί του 13 συνολικά συνομιλίες, που κρατούσαν από τρεις έως πέντε ώρες η καθεμιά. Οι συνομιλίες αυτές έγιναν σε διάφορες χρονικές στιγμές, από την έκδοσή του στις πολωνικές αρχές, στη διάρκεια των ανακρίσεων, πριν από τη δίκη και μετά τη θανατική του καταδίκη. Ο Στ. Μπατάβια είχε εξάλλου τη δυνατότητα να αντιπαραθέσει τις απαντήσεις του Ες με τις καταθέσεις άλλων εγκληματιών πολέμου που γνώριζαν καλά και από πολλά χρόνια τον διοικητή του στρατοπέδου του Άουσβιτς. Οι απαντήσεις του Ες στις ερωτήσεις του Μπατάβια αντιπαρατέθηκαν με τις καταθέσεις του στη διάρκεια των ανακρίσεων και κατά τη δίκη της Νυρεμβέργης. Καθώς προχωρούσαν οι συνομιλίες αυτές, ο Ρούντολφ Ες, τρομερά εντυπωσιασμένος άλλωστε από την ανθρώπινη συμπεριφορά των Πολωνών απέναντί του, άνοιγε σιγά σιγά την καρδιά του, προχωρούσε ο ίδιος στην ανάλυση της ζωής και της δράσης του και τελικά έφτασε στο γράψιμο της αυτοβιογραφίας του. Είναι απαραίτητο να δώσουμε εδώ μερικά τουλάχιστον αποσπάσματα από την ανάλυση του καθηγητή Στανισλάβ Μπατάβια:

Χρησιμοποιώντας τη γλώσσα του Παβλόφ -λέει ο καθηγητής Μπατάβια- πρέπει να προσδιορίσουμε την εκπαίδευση των SS ως δημιουργία ενός ορισμένου δυναμικού στερεότυπου, ενός τέτοιου μηχανισμού εξαρτημένων ανακλαστικών που σε ορισμένες καταστάσεις της ζωής δεν θα αποτύγχανε στην πράξη ποτέ. Στόχος της εκπαίδευσης ήταν η μετατροπή των SS σε ρομπότ με τη μέθοδο της δημιουργίας σ’ αυτούς ορισμένων τύπων στερεότυπης συμπεριφοράς, η πρόκληση αντίδρασης σε ορισμένα ερεθίσματα με τρόπο δεδομένο και μη μεταβαλλόμενο, με τον αποκλεισμό της δυνατότητας κριτικής στάσης, τόσο σε ό,τι αφορά τα κίνητρα όσο και σε ό,τι αφορά τις αντιδράσεις τους. Ορισμένες λέξεις και ορισμένα σύμβολα έπρεπε να θέτουν σε κίνηση συγκεκριμένες στερεότυπες πρωτόγονες ψυχικές διαδικασίες και στερεότυπο τρόπο δράσης. Λέξεις όπως “κομμουνιστής”, “εβραίος”, “εγκληματίας” κ.λπ. έπρεπε ακαριαία να δημιουργούν επιθετική στάση. Κάθε διαταγή έπρεπε να προκαλεί ανακλαστικό τρόπο δράσης, ως αντίδραση σε δεδομένο ηχητικό ερέθισμα.

Η κατανόηση του ψυχισμού των SS είναι δυνατή μάλλον στη βάση της γνώσης των νόμων της φυσιολογίας των ανώτερων λειτουργιών του νευρικού συστήματος, παρά στη βάση καθαρά ψυχολογικών όρων. Γιατί από τους ανθρώπους αυτούς εξουδετέρωναν σκόπιμα και συστηματικά, στο πλαίσιο των καθηκόντων που τους ανέθεταν, τους ψυχικούς εκείνους μηχανισμούς που ελέγχουν τις παρορμητικές δράσεις, αδυνάτιζαν με σύστημα και συνέπεια την αυτόνομη κριτική σκέψη, τα υψηλότερα αισθήματα, την ικανότητα συγκράτησης των επιθετικών τάσεων μέσω των ηθικών αισθημάτων. Οι μέθοδοι αυτές, που στόχευαν στην απανθρωποποίηση του ατόμου και τη μετατροπή του σε ρομπότ, με στερεότυπες, κατ’ εξοχήν πρωτόγονες και μη επιδεχόμενες συγκράτησης, ανακλαστικές αντιδράσεις, έπρεπε να διαμορφώσουν έναν ορισμένο, ιδιόμορφο τύπο ακρωτηριασμένου ανθρώπινου ψυχισμού, αυτού του υποβαθμισμένου ψυχισμού, χαρακτηριστικού για τους SS, στους οποίους ο χιτλερισμός βρήκε, γι’ αυτό ακριβώς, τους ιδανικότερους εκτελεστές των σχεδιαζόμενων εγκλημάτων.

Ήδη και μόνον η φασιστική ιδεολογία ευνοούσε ουσιαστικά την υποβάθμιση της νόησης και του υπέρμετρου ρόλου της στις λογικές διαδικασίες. Η ιδεολογία αυτή ήταν στο έπακρο αντιρασιοναλιστική, λειτουργούσε με μύθους και προλήψεις, αντιπαρέβαλλε το ένστικτο στη λογική. Οι αντιπνευματικές και αντιρασιοναλιστικές θεωρίες της στηρίζονταν σε εννοιολογικές μυθοποιήσεις: 0 νορδικός μύθος, η μυθολογία της πράξης, η μυστικιστική προσέγγιση του αίματος, του έθνους, του φύρερ, μαζί με το δόγμα της αρχηγίας, ανήκαν στον κύκλο των σχεδόν μαγικών δοξασιών που ακύρωναν την αντίληψη του ανθρώπου ως «homo rationalis». Η αδιάκοπα ασκούμενη μυθοποίηση της Ιστορίας, η υποκλοπή σοσιαλιστικών συνθημάτων για σκοπούς αντεπαναστατικούς κατέστρεφαν συστηματικά την κριτική στάση του πολίτη του Γ΄ Ράιχ απέναντι στα δημαγωγικά χιτλερικά συνθήματα.

Η παράλυση στους SS κάθε διάθεσης για κριτική σκέψη έπρεπε να συνοδεύεται από την καταστροφή, επίσης, των από παλιά δημιουργημένων τρόπων συναισθηματικής αντίδρασης στον τομέα των ανωτέρων αισθημάτων. Η υποβάθμιση στον τομέα της νόησης έπρεπε να πάει ταίρι ταίρι με τη συναισθηματική υποβάθμιση. Υποδειγματικός SS δεν μπορούσε να είναι παρά μόνο ένα τέτοιο άτομο που στον ίδιο βαθμό έπαψε να σκέπτεται κριτικά και στερήθηκε των αντίστοιχων συναισθηματικών αντιδράσεων, προπαντός δε της συγκίνησης μπροστά σε γεγονότα που στον μέσο άνθρωπο προκαλούν ζωηρή συναισθηματική αντίδραση και ορισμένο τρόπο δράσης.

Ο Ρούντολφ Ες στη διάρκεια της εξέτασης περιέγραψε πώς γινόταν η εκπαίδευση των SS από την άποψη αυτή, πώς τους επεξεργάζονταν και τους παραμόρφωναν ψυχικά, προετοιμάζοντάς τους για τον κατοπινό τους ρόλο, ως αυτόματων εκτελεστών των διαταγών: Ο Φύρερ έχει πάντα δίκιο και η θέλησή του είναι υπόθεση ιερή για τον SS. Κάθε διαταγή από τον ανώτερο, που είναι πάντοτε έκφραση απόφασης παρμένης στο ανώτατο κλιμάκιο της εξουσίας και αποτελεί πραγμάτωση της βούλησης του αλάθητου Φύρερ, πρέπει να εκτελείται χωρίς καμιά σκέψη. Όταν ακούς τη διαταγή δεν μπορείς να την υποβάλεις σε οποιαδήποτε σκέψη, δεν επιτρέπεται οποιαδήποτε ανάλυση του περιεχομένου της, πρέπει να εκτελείται αμέσως. Ο SS δεν έχει δικαίωμα κριτικής των εντολών που παίρνει. Είναι ανεπίτρεπτη, όχι μόνο οποιαδήποτε κριτική των αποφάσεων της ηγεσίας, αλλά και οποιαδήποτε άλλη σκέψη, πέρα από την ακριβή εκτέλεσή της. Καθετί που είναι ατομικό πρέπει να το καταπνίξεις μέσα σου, πρέπει να χάσεις το εγώ σου. Πρέπει να πιστεύεις φανατικά στον Φύρερ και την εθνικοσιαλιστική ιδεολογία, όπως ακριβώς ο φανατικός πιστός πιστεύει στη θρησκεία του.

Ο Χίτλερ εδίδασκε τους πιο στενούς συνεργάτες του ότι «η συνείδηση είναι επινόηση εβραϊκή και ακρωτηριασμός του ανθρώπου. Είμαστε και θέλουμε να είμαστε βάρβαροι, γιατί αυτό είναι τίτλος τιμής ― πρέπει να είμαστε άγριοι, η αγριότητα και η βάναυση δύναμη επιβάλλονται στη μάζα ― πρέπει να κατανικήσουμε μέσα μας τον άνθρωπο» 1.

Με τα κηρύγματα αυτά του Χίτλερ είχε εμποτιστεί η κομματική ελίτ που διαπαιδαγωγούσε τις γραμμές των κομματικών στελεχών. Στην κατήχηση των SS η αποθέωση του μίσους και το ξεπέρασμα μέσα τους όλων των ανθρώπινων αισθημάτων απέναντι στους λεγόμενους εχθρούς έπαιζε σημαντικό ρόλο. Ο SS έπρεπε να απαλλαγεί εντελώς από το αίσθημα του οίκτου, «τις τάσεις συμπόνιας και επιείκειας», τα «αισθηματικά μιξοκλάματα», τη «μικροαστική ηθική». Έπρεπε να πνίξει μέσα του καθετί που θα μπορούσε να σταθεί εμπόδιο στον ανηλεή διωγμό κάθε ατόμου που θεωρούνταν εχθρός του χιτλερισμού.

Η εκπαίδευση έπρεπε επίσης να εξοικειώνει τους SS στη θέα ορισμένων καταστάσεων, ασυνήθιστων και μη ανεκτών από τον φυσιολογικό άνθρωπο, να τους μπολιάσει με τη θηριωδία και να τους προετοιμάσει για την ενεργό συμμετοχή σε πράξεις αγριότητας, στο βασανισμό ανυπεράσπιστων ανθρώπων. Έπρεπε να εξουδετερώσει συστηματικά τις αντιστάσεις τους, να παραλύσει τις συναισθηματικές τους αντιδράσεις, να προκαλέσει τη βαθμιαία εξασθένιση των αντιδράσεων αυτών ως την πλήρη σχεδόν εξαφάνισή τους.

Οι απαντήσεις που έδωσε ο Ες κατά την εξέτασή του έδωσαν πολύ ουσιαστικό υλικό απ’ αυτή την άποψη. Οι SS υποχρεώνονταν, στη διάρκεια της εκπαίδευσής τους, αρχικά να είναι παρόντες στη διαδικασία των μαστιγώσεων καθώς και στις εκτελέσεις, στη συνέχεια δε, να κάνουν και οι ίδιοι εκτελέσεις. Επιλεγόταν μάλιστα συχνά ο SS που γνώριζε από κοντά το θύμα, καμιά φορά δε είχε και φιλικούς δεσμούς ή και συγγένεια με αυτό. Παρακλήσεις σε τέτοιες περιπτώσεις για απαλλαγή από το καθήκον αυτό απορρίπτονταν. «Ένας SS πρέπει να είναι απαλλαγμένος από αισθήματα που είναι ανάξια των SS. Η διαταγή πρέπει να εκτελείται από τον άνθρωπο, που επιλέχθηκε επίτηδες για να καταλάβει, επιτέλους, ότι απέναντι στον εχθρό κανένας προσωπικός λόγος δεν μπορεί να ληφθεί υπόψιν».

Στο Νταχάου έκλεισαν κάποτε έναν κομμουνιστή που ο αδερφός του υπηρετούσε εκεί ως SS. Ο SS αυτός υπέφερε πολύ κάθε φορά που ήταν υποχρεωμένος να έρχεται σε επαφή με τον έγκλειστο αδερφό του και ζήτησε να μετατεθεί σε άλλο στρατόπεδο. Η αίτηση απορρίφθηκε. Η απάντηση ήταν ότι ο SS πρέπει να έχει μέσα του τη δύναμη να πνίγει τα αισθήματα του οίκτου, ακόμη και απέναντι στον αδερφό του, αν είναι εχθρός του Γ΄ Ράιχ. Ο πρώτος επιθεωρητής των στρατοπέδων συγκέντρωσης ‘Αικε διαπόμπευε δημόσια τους SS εκείνους που σε συζητήσεις με συναδέλφους τους έτυχε να εκδηλώσουν κάποια συμπόνια για βασανιζόμενους κρατουμένους. «Στις γραμμές των SS δεν υπάρχει θέση γι’ αυτούς. Θα κάνουν καλύτερα να πάνε σε μοναστήρι». Κάθε κριτική παρατήρηση για τις φρικαλεότητες που ελάμβαναν χώρα στο στρατόπεδο χαρακτηριζόταν απ’ αυτόν σαν έγκλημα, άξιο αυστηρής τιμωρίας».

Κλείνοντας τις παρατηρήσεις του για τον Ρούντολφ Ες, ο καθηγητής Μπατάβια παρατηρεί:

«Παρακολουθώντας προσεχτικά την ιστορία της ζωής του μπορεί κανείς να δει πώς, υπό την επίδραση ορισμένων ιστορικών γεγονότων και ενός ορισμένου κοινωνικού περιβάλλοντος με το οποίο ήταν δεμένες οι τύχες του, επήλθε μια βαθμιαία μεταμόρφωση αυτού του κάποτε κοινωνικά αβλαβούς ατόμου σε άτομο με μια ορισμένου τύπου φασιστική νοοτροπία, πώς διαμορφώθηκε αυτή η μεταβολή από παράγοντες κοινωνιολογικής φύσης, πώς αρχικά οι πρόδρομοι του χιτλερισμού και στη συνέχεια η εθνικοσοσιαλιστική ιδεολογία μετέβαλαν τον Ρούντολφ Ες, έναν άνθρωπο με ηθικά αισθήματα, σε εγκληματία πρωτοφανών διαστάσεων, που βυθίστηκε στην άβυσσο των χιτλερικών εγκλημάτων.

Η μοίρα του Ρούντολφ Ες μαρτυρεί ότι η φασιστική ιδεολογία μπορεί να σπρώξει στην τροχιά της πιο εγκληματικής δραστηριότητας ακόμη και ένα άτομο που ήταν μακριά από βιαιότητες και θηριωδίες, που του ήταν ξένες οι προθέσεις εξασφάλισης ειδικών υλικών απολαβών, άτομο που δεν κινήθηκε στη δράση του ούτε από βαθύ μίσος, ούτε από επιθυμία εκδίκησης για κάποια αδικία ή ταπείνωση. Ότι η κάλπικη ιδεολογία μπορεί να μετατρέψει σε εγκληματίες ανήκουστης στην Ιστορία θηριωδίας ακόμη και ανθρώπους που, αν και διηύθυναν μαζικές δολοφονίες παιδιών και γυναικών, οι ίδιοι προσωπικά δεν ήταν ικανοί να βασανίσουν ανθρώπους… Γι’ αυτό ακριβώς η αυτοβιογραφία του Ρούντολφ Ες είναι κοινωνιολογικό ντοκουμέντο μείζονος ιστορικής βαρύτητας.

Από την αυτοβιογραφία αυτή αναδύεται ολοζώντανη η αλήθεια, τόσο για τις βασικές αιτίες των τραγικών γεγονότων της εποχής εκείνης όσο και για τις μεθόδους τις οποίες μετήλθε ο χιτλερισμός στη δημιουργία σε τόσο μαζική κλίμακα ρομπότ προορισμένων για εγκληματική δράση:

Η αλήθεια για τη θανάσιμη απειλή που αντιπροσωπεύει για την ανθρωπότητα η φασιστική ιδεολογία».

Ας προσθέσουμε στην προειδοποίηση του Στανισλάβ Μπατάβια ―διατυπωμένη στα 1947― την υπενθύμιση ότι η απειλή του φασισμού δεν αποτελεί παρελθόν, ότι τραγικά γεγονότα που συμβαίνουν και σήμερα, όχι μόνο στο γερμανικό χώρο και όχι μόνο σε χώρους έξω από την Ελλάδα, αλλά και στην ίδια τη χώρα μας, και μάλιστα με αύξουσα ένταση στο τελευταίο διάστημα, καθώς παράλληλα φουντώνουν φαινόμενα κοινωνικής και εθνικής κρίσης που πυκνώνουν την ατμόσφαιρα πολλαπλών αδιεξόδων, επιβάλλουν και σε μας την ανάγκη μιας ακοίμητης επαγρύπνησης. Μισόν αιώνα από τη συντριβή του χιτλερικού φασισμού και την απελευθέρωση των έγκλειστων στα χιτλερικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, η αυτοβιογραφία του Ρούντολφ Ες δεν έχει πάψει, δυστυχώς, να διατηρεί την οδυνηρή της επικαιρότητα.

(1) Βλ. Η. Raushning: Gesprahe mit Hitler. Europa Verlag 1940, σελ. 32, 81, 210, 231.